Czym są zniekształcenia poznawcze i jak wpływają na człowieka?

Mamy skłonność do ufania podpowiedziom naszego mózgu. Ewolucyjnie miało nam to pomagać w unikaniu niebezpieczeństwa, przekonywać do potencjalnych partnerów i znajdować rozwiązania problemów, pojawiających się każdego dnia. Są jednak sytuacje, w których mózg się myli.

Irracjonalne myślenie czy mechanizm psychologiczny?

Nie celowo, lecz dlatego, że rozwinął błędne lub nieprzydatne połączenia. Ich tworzenie może być zaskakująco łatwe, a ta tendencja do szukania związków tam, gdzie nie ma prawdziwej zależności, jest podstawą powszechnego problemu przy interpretacji. To założenie, że skoro dwie zmienne są ze sobą skorelowane, jedna powoduje lub prowadzi do drugiej, nie zawsze jest bowiem prawdziwe.

Zbyt łatwo jest spojrzeć na zbieżność lub skomplikowaną relację i przyjąć fałszywe czy zbyt uproszczone założenia w badaniach – tak samo jak łatwo jest połączyć dwa wydarzenia lub myśli, które pojawiają się w tym samym czasie, gdy nie ma między nimi rzeczywistych powiązań. Istnieje wiele terminów określających tego rodzaju błędy w badaniach. Najpopularniejsze określenie brzmi: „zniekształcenia poznawcze”.

Co to są zniekształcenia poznawcze? Definicja

Zniekształcenia poznawcze to tendencyjne sposoby myślenia, przyjmowane wobec siebie i otaczającego świata. Są to irracjonalne  wnioski i przekonania, które nieświadomie wzmacniamy z czasem. Wzorce te są często subtelne – trudno je rozpoznać, gdy są stałym elementem codziennych myśli. To dlatego mogą być tak szkodliwe: trudno zmienić to, czego nie uważa się za wymagające zmiany.

Zniekształcenia poznawcze występują w wielu formach, ale wszystkie mają pewne cechy wspólne. Są nimi:

• powtarzające się tendencje lub wzorce myślenia;
• są fałszywe lub niedokładne;
• mogą powodować problemy psychiczne.

Większość ludzi nie cierpi z powodu zniekształceń poznawczych, ale wydaje się, że nikt nie jest od nich wolny. Zatem prawdopodobnie doznałeś kilku z nich. Istotne jest, czy potrafisz je identyfikować, modyfikować oraz skorygować. Na szczęście dzięki praktyce można poprawić zdolność rozpoznawania i reagowania na zniekształcenia.

Zniekształcenia poznawcze – przykłady

1. Myślenie dychotomiczne, znane również jako „myślenie czarno-białe”. Objawia się niezdolnością lub niechęcią do dostrzegania odcieni szarości. Innymi słowy, postrzegasz rzeczy w kategoriach skrajności – coś jest fantastyczne lub okropne, wierzysz, że jesteś doskonały lub zupełnie beznadziejny.
2. Nadmierna generalizacja to podstępne zniekształcenie, polega na wyciąganiu wniosków na podstawie jednej sytuacji. Typowe zwroty to „nigdy”, „zawsze”, „każdy”. Nadmierne uogólnianie może prowadzić do negatywnych myśli o sobie i otoczeniu na podstawie tylko jednego lub dwóch doświadczeń.
3.  Negatywny filtr, podobnie jak nadmierna generalizacja, skupia się na pojedynczej negatywnej informacji i wyklucza wszystkie pozytywne. Przykładem tego zniekształcenia jest na przykład sytuacja w związku, gdy jeden z partnerów rozpamiętuje jeden negatywny komentarz i postrzega relację jako bezzwrotnie utraconą, ignorując lata wspaniałych wspólnych doświadczeń. Filtr mentalny sprzyja pesymistycznemu spojrzeniu na wszystko wokół.

Oczywiście to nie wszystkie zniekształcenia poznawcze – przykłady można mnożyć, zwłaszcza, że wielu badaczy w literaturze prezentuje własne podejście do tematu. 

Zniekształcenia poznawcze – ćwiczenia

Te zniekształcenia, choć powszechne i potencjalnie szkodliwe, są czymś, z czym można się uporać. Naukowcy w tej dziedzinie opracowali wiele sposobów identyfikowania, kwestionowania, minimalizowania lub wymazywania tych zniekształceń z naszego myślenia. Opierają się one na różnego rodzaju arkuszach, takich jak arkusz do zapisywania myśli. Wpisuje się do niego w odpowiednie rubryki datę i godzinę, sytuację, zapisuje pojawiające się automatycznie myśli, emocje oraz określa bardziej adekwatną reakcję. Wykonanie tego zadania pomaga zorientować się, gdzie dokonuje się fałszywe wnioskowanie. Inne sposoby na niepożądane zniekształcenia poznawcze: ćwiczenia dekatastrofizacji, „fakty czy opinie”, katalogowanie wewnętrznych reguł. W szczególnych przypadkach wskazana jest pomoc psychologiczna.

O autorze:
Patrycja Gepner- mgr pedagogiki specjalnej,
pedagog – terapeuta, hipoterapeutka.
Mieszka i pracuje z końmi w północnych Niemczech

Źródła:

• Leahy, R. L., Techiki terapii poznawczej. Podręcznik praktyka,
• Beck, A. T. Cognitive therapies and emotional disorders.