Konsekwencje procesu rozwodowego dla dzieci

Jak wspomniałam w poprzednim artykule „Rozwód jako proces. Konsekwencje dla dorosłych„, rozwód jest procesem niezwykle obciążającym cały system rodzinny, a w szczególności dzieci. Konsekwencje rozwodu są długotrwałe i wieloaspektowe. Rodzice, będący w silnym konflikcie, często zapominają o dobru swojego potomstwa, kierują się własnymi potrzebami, mają duże trudności z racjonalną oceną sytuacji, w tym potrzeb i stanu emocjonalnego swoich dzieci. Podejmują działania, które w ich poczuciu mają na celu ochronę małoletnich, a faktycznie przynoszą szkodę, wzbudzają konflikt lojalności, rodzą szereg sytuacji trudnych, które w konsekwencji mogą prowadzić do silnych zaburzeń emocjonalnych i nieprawidłowo kształtujących się relacji z jednym bądź obojgiem rodziców.

Maksymalizacja majątkowa

Sytuacja dzieci, których rodzice się rozwodzą jest niezwykle trudna poprzez fakt nie tylko rozpadu rodziny, ale przede wszystkim często eskalującego konfliktu pomiędzy rodzicami. Działa on również destrukcyjnie na samych rozwodzących się.

Konflikt okołorozwodowy wzmacniany jest przez przedłużający się proces sądowy (w tym działania adwokatów), zwłaszcza gdy jedna ze stron nie wyraża zgody na rozwód bądź oczekuje orzeczenia winy partnera za rozpad związku. Jego przeżywanie jest zależne od indywidualnych cech i zasobów jednostki, w tym wsparcia społecznego oraz działań drugiej strony procesu. Konflikt ten dotyczy zazwyczaj dwóch głównych sfer tj. majątkowej i opieki nad dziećmi.

Strony procesu dążą do maksymalizacji zysków np. pieniędzy, własności (mieszkanie), zasobów, szczególnie kobiety, gdyż one na ogół dysponują mniejszymi zasobami i możliwościami finansowymi, a ponadto one na co dzień zwykle zajmują się dziećmi. Dotyczą one również alimentów zarówno na dzieci, jak i na partnera, który
w sprawie czuje się pokrzywdzony. Widoczna jest wyraźna tendencja do występowania
u kobiet wysokich oczekiwań finansowych, często przewyższających faktyczne potrzeby dziecka oraz dążenia mężczyzn do obniżenia alimentów lub wręcz uchylanie się od ich płacenia (a co za tym idzie – nie wypełnianie jednego ze swoich obowiązków rodzicielskich).

Rywalizacja o opiekę nad dziećmi

Drugim niezwykle ważnym aspektem owego konfliktu jest rywalizowanie o przejęcie opieki nad dzieckiem, który przejawia się najczęściej w następujących zachowaniach:

• manipulowanie dziećmi,
• angażowanie ich w konflikt dorosłych,
• podważanie autorytetu drugiego rodzica,
• oczekiwanie opowiedzenia się za jednym z rodziców,
• tworzenie koalicji z dzieckiem przeciwko drugiemu rodzicowi,
• przerzucanie odpowiedzialności na dziecko, np. w sprawie kontaktów z drugim rodzicem,
• brak respektowania praw dziecka jako osoby,
• chęć podporządkowania dziecka swojej woli,
• zazdrość o uczucia dziecka,
• ograniczanie swobodnych kontaktów z drugoplanowym opiekunem,
• chęć ukarania małżonka przy pomocy dziecka i jego kosztem,
• próby zastąpienia matki/ojca nowym partnerem.

Wpływ rozwodu na dzieci

U dzieci wychowujących się w rodzinie rozbitej, niepełnej, zrekonstruowanej,
w odseparowaniu od drugiego rodzica (częściej niż w rodzinach pełnych) widoczne są:

• problemy wychowawcze (bunt, unikanie rozmów, sięganie po używki, wcześniejsza inicjacja seksualna),
• zaburzenia emocjonalne (m. in. niepokój, problemy ze snem, obniżona samoocena, trudności w wyrażaniu własnych emocji, budowaniu relacji społecznych
  i rozwiązywaniu sytuacji konfliktowych, tiki nerwowe),
• dysfunkcje edukacyjne (m. in. problemy z koncentracją uwagi, obniżenie wyników w nauce, wagarowanie),
• problemy zdrowotne (w tym bóle głowy, bóle brzucha, zaburzenia jedzenia – anoreksja, kompulsywne objadanie się).

Właściwa opieka nad dzieckiem to podstawa

Biorąc pod uwagę fakt, jak trudnym emocjonalnie zdarzeniem, zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci jest rozwód, a w konsekwencji rozpad rodziny, niezbędne jest, aby zapewnić dzieciom specjalistyczne wsparcie. Ważne jest, aby dla dobra potomstwa rodzice byli
w stanie wspólnie zadbać o opiekę psychologiczną. Dla dzieci niezwykle trudne
i krzywdzące są sytuacje, w których muszą opowiadać się za jednym z rodziców, co w sposób pośredni jest widoczne wówczas, gdy każde z nich na własną rękę chodzi z nim do psychologa.

W mojej ocenie, jako praktyka zajmującego się opiniowaniem sądowym
w sprawach rodzinnych, działania te nie mają na celu niesienia realnej pomocy dziecku, lecz są strategią procesową i służą spełnieniu oczekiwań rodzica. Sam fakt rozpadu rodziny jest dla dziecka ogromnym kryzysem, dlatego tak ważne jest, aby uchronić go przed dodatkowymi negatywnymi konsekwencjami, które niesie ze sobą utrzymujący się konflikt rodziców i ich zawziętość we własnych przekonaniach.

W przypadku braku porozumienia rozwodzących się rodziców, w kwestiach dotyczących ich wspólnych dzieci, Sąd często kieruje rodzinę na badania psychologiczno-pedagogiczne (czasem też psychiatryczne) do Opiniodawczego Zespołu Sądowych Specjalistów. Zarówno dla małoletnich, jak i dorosłych jest to zazwyczaj sytuacja trudna, mocno obciążająca sferę emocjonalną. Rodzice powinni mieć świadomość, że to oni ponoszą odpowiedzialność za to, co dzieje się z ich dziećmi, że często nieakceptowalne zachowania małoletnich są naturalną reakcją na traumatyczną sytuację, w jakiej się znalazły.

Autor tekstu: mgr Monika Sroka-Ossowska