Oblicza stresu, czyli dwóch stresujących znajomych – Eustres i Dystres w teorii i praktyce

W poprzednim artykule przybliżyłem nieco temat satysfakcji z życia. Dzisiaj przeczytasz o konstrukcie jakim jest stres. Zapraszam.

Ćwiczenie 1 Moje źródła stresu:

Zastanów się nad źródłami stresu w swoim życiu. Na które z nich masz wpływ, a które nie są od Ciebie zależne?

Troszkę teorii

Jeśli nie lubisz czytać teorii to przejdź do części praktycznej 🙂

Koncepcja stresu odgrywa istotną rolę w powstawaniu zaburzeń związanych z zachowaniem, dyskomfortem psychicznym oraz trudnościami z przystosowaniem się do życia w społeczności. Do tej pory nie udało się stworzyć jednej, pełnej definicji stresu. Istnieje jednak „kilka” definicji stresu stworzonych przez wybitnych teoretyków i praktyków.

Czym jest stres?

Prekursorem w polskim ujęciu zjawiska stresu był Tomaszewski. Określił on stres jako „sytuację trudną, czyli taką w której zachodzi rozbieżność między potrzebami lub zadaniami człowieka, a możliwościami zaspokojenia tych potrzeb lub wykonania zadań” (Tomaszewski, 1963, za: Makowska, Poprawa, 2001, s. 8). Według Reykowskiego (1966) stres to: „szczególny rodzaj sytuacji, bądź czynników działających na człowieka, stan wewnętrzny charakteryzujący się napięciem emocjonalnym o znaku ujemnym oraz zmiany w zachowaniu dokonujące się na skutek działania czynników stresowych” (Makowska, Poprawa, 2001, s. 8).

Lazarus (1966) definiuje stres jako: „spostrzeżenie przez człowieka własnej sytuacji jako udaremniającej realizację jakiegoś stanu motywacyjnego lub potencjalnie udaremniającej, powodującej wzmożenie afektu i uruchomienie procesów regulacyjnych, których celem jest opanowanie afektu i optymalna kontynuacja efektywnego funkcjonowania” (Makowska, Poprawa, 2001, s. 8).

Ze względu na czas trwania, stres można podzielić na: chroniczny (długi czas) oraz stres ostry (występuję w odpowiedzi na konkretną sytuację).

Według Selyego życie bez stresu jest niemożliwe, ponieważ stres to „proces mobilizacji organizmu do walki, przystosowania się, opanowania wymagań przed jakimi stawia osobę rzeczywistość. Daje również szansę na zysk czy własny rozwój” (Makowska, Poprawa, 2001, s.1).

W ujęciu tego autora stres to: „określony stan organizmu, charakteryzujący się niespecyficznymi zmianami w jego obrębie.” (Selye, 1963, za: Makowska, Poprawa, 2001, s.4). W pracy „A syndrom produced by diversenocuous agents” opisał „trójfazowy zespół niespecyficznych zmian fizjologicznych”, które powstają w organizmie podczas stosowania czynników drażniących. Zmiany te nazwał „general adaptation syndrom (G.A.S)”, co oznacza ogólny zespół adaptacyjny. W obrębie G.A.S, Selye wyodrębnił trzy stadia, następujące jedno po drugim w takiej samej kolejności: „stadium reakcji alarmowej”, „stadium odporności” i „stadium wyczerpania” (Makowska, Poprawa, 2001, s.3).

• „Stadium reakcji alarmowej” powstaje w wyniku szoku doświadczanego przez organizm w czasie kontaktu z bodźcem zagrażającym. Organizm poza specyficznymi zmianami reaguje również niespecyficznymi zmianami fizjologicznymi, np. obniżeniem temperatury ciała. Po fazie szoku organizm mobilizuje się i podejmuję wysiłki obronne, by móc przezwyciężyć niesprzyjającą sytuację. Mobilizacja organizmu uwidacznia się np. we wzroście temperatury ciała czy przyśpieszonej akcji serca.
• W „stadium odporności: organizm walczy z odczuwaną, szkodliwą pobudką. Podczas walki uodparnia się na działanie stresora i coraz lepiej go znosi, jednak traci tolerancję na inne działające z otoczenia bodźce.
• Ostatnie ze stadiów to „stadium wyczerpania”. Cechą charakterystyczną organizmu jest wzrost ogólnego pobudzenia, które nie pomaga w walce z ciągle napierającym stresorem. W wyniku czego dochodzi do niezdolności obrony, a dalej do zaburzeń w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Stadium trzecie występuje tylko wtedy, gdy stresory są aktywne i wciąż napierają na organizm.

W nowszych pracach Selye (1977) definiuje stres jako „niespecyficzną reakcję organizmu reagującego na wszelkie stawiane przed nim wymagania” (Makowska, Poprawa, 2001, s. 4). W tym ujęciu obok „dystresu” (stresu negatywnego, paraliżującego, hamującego jednostkę w działaniu i walce z bodźcem stresującym), autor dał początek rozumienia stresu jako pozytywnego, czyli „eustresu” (motywującego do podejmowania działania, dający pozytywne skutki odczuwane dla człowieka). Zgodnie z tą teorią do różnych dysfunkcji organizmu dochodzi poprzez działanie stresu, w przypadkach, gdy organizm nie jest w stanie poradzić sobie z działającymi na niego bodźcami awersyjnymi (dystres).

Przytoczone informacje to jedynie przykłady definicji, rozumienia stresu. Zainteresowanych odsyłam przykładowo do teorii: Tomaszewskiego, Selyego, Hobfolla, Antonovsky’ego, Lazarusa, Folkman, Reykowskiego. Część z tych teorii i trochę więcej informacji zawarłem w swojej pracy dyplomowej. Jeśli jesteś zainteresowany to napisz do mnie.

Oblicza stresu w praktyce

Wyobraź sobie dwóch znajomych (konkretnie- ich płeć, wzrost, kolor i długość włosów, kształt twarzy, kolor oczu itp. :)). Jeden z nich za wszelką cenę nie chce dać Ci osiągnąć zamierzonych celów- nazywa się DYSTRES. Objawia się w:

• Reakcjach organizmu: ból głowy, drżenie rąk, zimne dłonie, nadmierne pocenie się, nudności, ból brzucha, dreszcze, problemy ze snem, napięcie i bóle mięśni, zaczerwienienie się skóry;
• Sprawności intelektualnej: osłabienie pamięci (trudności w zapamiętywaniu, przywoływaniu i rozpoznawaniu informacji), pustka w głowie, trudności z koncentracją, obniżenie efektywności pracy;
• Emocjach i myśleniu: labilność emocjonalna, lęk, niepokój, zmęczenie, drażliwość poczucie bezsilności, obniżona samoocena, brak tolerancji

Drugi chce Ci pomagać i podnosić Cię na duchu pomimo tego, że nie do końca wie jak to robić- EUSTRES. Reakcje organizmu w obu przypadkach mogą być podobne albo nawet takie same. Wiele zależy od naszych doświadczeń życiowych, predyspozycji do radzenia sobie, zasobów oraz wielu innych czynników, które mogą mieć wpływ na nasze postrzeganie trudnej sytuacji oraz na podejmowane wysiłki w celu zmniejszenia dyskomfortu.

Ćwiczenie 2 Mój stres:

Wróć myślami do sytuacji, w której stresowałeś się bardziej niż „zwykle”. Przypomnij sobie co czułeś, jak zachowywało się Twoje ciało. Co wtedy myślałeś?

Jak stres działa na człowieka?

Powszechnie wiadomo, że stres ma wpływ na nasze codzienne funkcjonowanie. Migrena, alergie, miażdżyca, astma, wrzody, cukrzyca, zaburzenia układu krążenia to tylko nieliczne z przykładów chorób psychosomatycznych mogących pojawić się w czasie odczuwania silnego stresu. Przewlekły stres doprowadza do stanów od rozdrażnienia do apatii, czyli do tak zwanej „huśtawki nastroju”, lęków, kłopotów ze snem, koncentracją uwagi. Może prowadzić do poważniejszych skutków tj. depresji, myśli samobójczych, samookaleczeń, a nawet prób samobójczych. Osoby, które żyją w ciągłym stresie doświadczają: zaburzeń w pracy układu krążenia i układu trawiennego, obniżenia odporności oraz mogą u nich wystąpić kłopoty związane z seksualnością.

Jak wynika z badań, u osób, które przeżywają krytyczne wydarzenia życiowe dochodzi do wzmożenia się zachowań, takich jak: nadużywanie alkoholu, osłabienie snu, mniejsza dbałość o zdrowie poprzez palenie papierosów czy niezdrową dietę.

W kolejnym artykule przeczytasz o źródłach stresu i przykładowych technikach radzenia sobie. Do przeczytania za miesiąc i pamiętaj:

Bez stresu nie byłoby życia H. Selye 🙂

Literatura:

• Dudek, B., Koniarek, J., Szymczak, W. (2007). Stres związany z pracą a teoria zachowania  zasobów Stevana Hobfolla. Medycyna Pracy, 58(4), 317-325.
• Makowska, H, Poprawa, R. (1996) Radzenie sobie ze stresem w procesie budowania zdrowia.
  W: Dolińska-Zygmunt G. (red.). Elementy psychologii zdrowia. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 69-100.