Psychologiczne mechanizmy obronne – czym są i jak wpływają na człowieka?

W psychologiczne mechanizmy obronne wyposażony jest każdy człowiek. Ujawniają się one w szczególnych sytuacjach i stanowią, jak sama nazwa wskazuje, obronę przed trudnymi do zaakceptowania doświadczeniami, z którymi psychika może sobie nie poradzić w danym momencie.

Twórca pojęcia mechanizmów obronnych

Na mechanizmy obronne psychiki ludzkiej zwrócił uwagę twórca psychoanalizy – Zygmunt Freud, a jego dzieło kontynuowała jego córka – Anna Freud, która tej tematyce poświęciła prawie całe życie naukowe, w sposób znaczny modyfikując teorię słynnego ojca.

Jaką funkcję pełnią mechanizmy obronne?

Człowiek w trakcie swojego życia ciągle bierze udział w szeregu doświadczeń, które wymagają stałego przystosowywania się psychiki do stale zmieniającej się rzeczywistości. Zmianą jest nawet powolny i pozornie niezauważalny proces starzenia się. Kiedy następuje konflikt między oczekiwaniami, wyobrażeniami a rzeczywistością, rozpatrywany w wielu wymiarach lub kiedy człowiek staje w obliczu bardzo trudnych dla niego doświadczeń, jego psychika radzi sobie z nimi w optymalny dla siebie sposób. Metody radzenia sobie to właśnie mechanizmy obronne. Mogą wydawać się czasami nieracjonalne, lecz mechanizmy obronne działają na zasadzie „tu i teraz”, nawet, jeżeli ten czas jest stosunkowo długi.

Jakie są rodzaje mechanizmów samoobrony?

Lista jest bardzo długa i co ważne, nie ma jedynie słusznych i właściwych mechanizmów obronnych oraz stanowczo złych. Zawsze pełnią one zadanie przystosowawcze i wspomagają one jednostkę w radzeniu sobie w danej sytuacji. Wśród często występujących można wyróżnić:

• Wyparcie – ulegają mu osoby, które doświadczyły trudnych sytuacji. Ich pamięć „zatarła” wspomnienia w świadomości i osoba nie zdaje sobie sprawy z tego, czego kiedyś doświadczyła. W taki sposób reagują np. osoby, które jako dzieci były molestowane seksualnie lub gwałcone.
• Racjonalizacja – tłumaczenie nieakceptowanych zachowań własnych lub innych osób czynnikami obiektywnymi, sensownymi, mających uzasadnienie.
• Projekcja– przypisywanie nieakceptowanych własnych zachowań innym ludziom (to nie ja zachowałem się agresywnie, lecz on/ona/oni).
• Wycofanie – lęk przed porażką powoduje niepodejmowanie działań
• Prokrastynacja (odwlekanie na później) – mechanizm obronny związany z niechęcią do podejmowania wysiłku, lękiem przed porażką, ale również lękiem przed sukcesem (może powodować kolejne zadania)
• Blokowanie – mechanizmy obronne, które polegają na zablokowaniu, nieujawnianiu emocji, uczuć, impulsów.
• Śmieszkowanie, humor – metoda na radzenie sobie ze stresem ośmieszająca, obracająca w żart trudne lub nietypowe sytuacje. Przykładem społecznych psychologicznych samoobronnych jest czarny humor, który ma za zadanie poradzić sobie z powszechnym lekiem przed śmiercią.

Konsekwencje mechanizmów obronnych

W większości psychologiczne mechanizmy samoobronne działają na zasadzie tu i teraz i nie pozostawiają żadnych konsekwencji na przyszłe funkcjonowanie jednostki. Taką sytuacją może być np. popełnienie gafy w sytuacji publicznej. Przyznanie się do tej gafy, wyśmianie jej w formie żartu pozwala poradzić sobie z konfliktem, jaki powstaje u każdego człowieka – chęci pokazania się z najlepszej strony.

Racjonalizacja w sytuacji, kiedy ktoś podważa inteligencję osoby również jest przystosowawcza – nie jestem głupi/a. To on czuje się zagrożony, więc tak o mnie mówi.

Inaczej wygląda sytuacja, kiedy ktoś doświadcza długotrwałych traum. Np. osoba pozbawiona została w dzieciństwie naturalnej bliskości z matką (ojcem). Doznała poczucia porzucenia. Taka sytuacja może wyzwolić wiele mechanizmów obronnych – od wyparcia lub fałszywe wspomnienia (dziecka kochanego) po lęk w dorosłym życiu przed zaangażowanie się w bliski związek. Może to powodować ucieczkę przed bliskością lub zachowania „sprawdzające” siłę uczuć osób bliskich.

Psychoterapia

W przypadkach, kiedy człowiek dorosły napotyka na trudności we własnym życiu, utrudniające mu funkcjonowanie w związku lub społeczne albo, gdy określone sytuacje lub ludzie budzą w nim nieuzasadniony lęk można podejrzewać, że przyczyną są silne mechanizmy samoobrony.

Dotarcie do nich i terapia pozwala na radzenie sobie w relacjach z innymi i budowanie życia w sposób stabilny.

Autor:
Karol Kramski,
analityk grupowych zachowań interpersonalnych.

Źródło:

• Anna Freud, Ego i mechanizmy obronne.