Zniekształcenie poznawcze to według psychologów błąd logiczny, zniekształcający nasze prawidłowe rozumienie samych siebie, innych osób oraz reguł rządzących codziennością.
Zniekształcenie poznawcze – co to oznacza w definicjach psychologów i w naszej codzienności?
Psychologowie i psychiatrzy, a wśród nich szczególnie specjaliści zajmujący się terapią poznawczo-behawioralną depresji, zwrócili uwagę, że zniekształcenia poznawcze są przyczyną pogłębiania się problemów z obniżonym nastrojem i to one utrwalają depresyjne style myślenia. Umysł kierujący się błędnym rozumowaniem ma tendencję do utrwalania negatywnych przekonań oraz eliminowania z pola uwagi wszystkich, niezgodnych z nimi faktów. Pozytywne i neutralne doświadczenia są szybko zapominane na rzecz negatywnych impulsów. W ten sposób powstaje negatywny obraz świata, który nie pozwala wyjść z błędnego koła załamań. Dopiero zmiana przekonań i praca nad schematami myślowymi pozwala wrócić do neutralnego obrazu siebie, innych i świata, dzięki czemu – w procesie psychoterapii – możliwym staje się zdrowienie.
Teorie poznawcze i zniekształcenia poznawcze – najczęstsze typy zaburzeń myślenia
Oczywiście zniekształcenia poznawcze pojawiają się w różnorodnych zaburzeniach i chorobach psychicznych, od zaburzeń nastroju i osobowości, poprzez chorobę afektywną-dwubiegunową, schizofrenię i fobie społeczne, jednak największy wpływ zniekształceń poznawczych odnotowuje się w przypadku depresji.
Depresja często jest wzmacniania właśnie zaburzeniami myślenia, a na jej pogłębienie wpływ mają błędne teorie poznawcze tworzone przez umysł chorego lub zagrożonego chorobą.
Psychologowie kliniczni, psychiatrzy oraz psychoterapeuci wyróżnili grupę podstawowych zniekształceń poznawczych, które zdarzają się również ludziom zdrowym, jednak odgrywają one kluczowe rolę w przypadku ludzi zagrożonych depresją.
Najczęstsze zniekształcenia poznawcze
Są to między innymi:
Myślenie „czarno-białe”, a więc w kategoriach: albo wszystko, albo nic, towarzyszące najczęściej destrukcyjnym myślom typu „nie zdobyłem tej pracy, więc nikt mnie już nie zatrudni”, „nie zdałem tego egzaminu, zatem nie skończę studiów”, „zostałem porzucony, więc nikt mnie już nie zechce.”
„Katastrofizacja”, czyli czarnowidztwo – przewidywanie przyszłości jedynie w czarnych barwach.
Niezauważanie dobrych elementów sytuacji, przypisywanie porażkom prawa reguły, a sukcesom incydentalności.
Negatywne etykietowanie – skoro teraz nie dam rady zrealizować zadania, to jestem nieudacznikiem i nigdy mi się nie uda.
Nadmierne uogólnianie – dziś mi nie poszło, zawsze będzie tak źle.
Efekt lornetki – dostrzeganie jedynie negatywnych stron zdarzenia: wykonałem połowę planu, to znaczy, że sobie nie radzę.
Personalizacja – ktoś okazał mi złe emocje, a więc to ja jestem przyczyną całego zajścia.
Umysł osoby zagrożonej lub już borykającej się z depresją posługuje się błędnymi teoriami poznawczymi, a tym samym wzmacnia negatywne skutki zniekształceń poznawczych. I niestety działa tutaj mechanizm błędnego koła. Im więcej negatywnych filtrów myślenia, tym więcej okazji do załamań.
Źródło: Pexels.com
Jak pokonać zniekształcenia poznawcze?
W terapii zniekształceń poznawczych dużą rolę odgrywa wsparcie otoczenia. Terapeuta poznawczo-behawioralny uczy pacjenta radzenia sobie z automatycznymi, negatywnymi stereotypami myślenia. Pomocne bywają w tym przypadku notatki osoby w depresji, które następnie omawiana są podczas sesji. Również rodzina i bliscy chorego mogą pomóc wspierając go w poszukiwaniu nowych, konstruktywnych rozwiązań.
Niekiedy stosuje się również metody wsparcia grupowego, kiedy to grupa terapeutyczna wspólnie wyszukuje konstruktywnych, dobrych myśli i propozycji podpowiedzi, jak radzić sobie w sytuacjach kryzysowych. Zniekształcenia poznawcze są udziałem wszystkich ludzi, jednak w chorobie nie radzimy sobie z nimi tak dobrze, jak zwykle. Wówczas pomocne będzie profesjonalne wsparcie i trening konstruktywnych zachowań, które pomagają redukować, nie zaś mnożyć codzienne problemy.
Cel terapii – zmiana schematów poznawczych
Celem terapii zniekształceń poznawczych jest przywrócenie zdolności do radzenia sobie z problemami bez popadania w stany lęku, odrętwienia, pogrążenia w bezradności lub ucieczki od odpowiedzialności za własne decyzje. Schematy poznawcze, które są charakterystyczne dla myślenia depresyjnego ulegają stopniowej redukcji i codzienność staje się coraz bardziej przyjazna, bowiem każdy z nas musi radzić sobie z problemami, jednak aby było to działanie skuteczne, konieczna jest nie tylko wystarczająca odporność psychiczna, ale i umiejętność oddalania negatywnych myśli na rzecz wspierających przekonań, dzięki którym możliwe jest skuteczne, konstruktywne działanie. Ogromną rolę w terapii niewłaściwych schematów poznawczych odgrywa psychoedukacja, czyli nauka radzenia sobie z emocjami, na długo przed tym, zanim wywołają one kryzys.
Artykuł napisała:
Anna Kapusta – socjolożka, antropolożka społeczna i literaturoznawczyni oraz twórczyni i popularyzatorka tekstoterapii kulturowej w Polsce. Stara się ciągle wprowadzać w obieg masowy podstawy wiedzy o profesjonalnej psychoterapii.
Źródło:
Edward Nęcka, Jarosław Orzechowski, Błażej Szymura, Psychologia poznawcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2020,
